Het kleine kreng van Rachmaninov

Het kleine kreng van Rachmaninov

by | sep 23, 2022 | Blog, Klassieke muziek, Leerlingen, Passie, pianisten

De Russische componist en pianist Sergei Rachmaninov (1873 – 1943) leefde in de tijd van vernieuwende componisten als Stravinsky, Bartok en Debussy.
Desondanks bleef Rachmaninov altijd een laat Romanticus. Hij werd beïnvloed door Chopin, Liszt en Tsjaikovski.

Rachmaninovs muziek


Niet iedereen houdt van zijn muziek. Er zijn mensen die zijn muziek opgeklopt vinden, met te veel noten en te sentimenteel.
De Muziekencyclopedie XYZ der muziek schrijft:

Helaas lijden zelfs enige van zijn beste werken aan een zekere leegte, die dan door veel noten bedekt moet worden!

Ik ben het absoluut niet eens met deze bewering. Wanneer je je verdiept in zijn muziek merk je dat iedere noot er toe doet en betekenis heeft. Zelf heb ik als puber al zijn eerste, tweede en derde pianoconcert grijsgedraaid, en zijn preludes, gespeeld door de pianist Svjatoslav Richter, verslonden. Later op het conservatorium had ik een pianodocent wiens voorkeur sterk bij de Klassieken als Mozart, Beethoven en Schubert lag. Helaas lag zijn interesse niet zo bij Rachmaninov. Tijdens mijn studie heb ik slechts  één etude gestudeerd: opus 33 No 7. Dit ‘gemis’ ben ik nu aan het inhalen!

 

Instrument en type

Tijdens mijn pianostudie aan Codarts Rotterdam zat ik regelmatig met vrienden (rokend en sherry drinkend, daarna nog studeren) in oude leunstoelen voor de kantine.
Wij observeerden medestudenten. Kleding, houding, uitstraling en type werden getoetst en aan de hand daarvan werd bepaald welk instrument zij volgens ons bespeelden.

  • blokfluitisten (naturel, grijstinten, sandalen)
  • gitaristen (aardig, zachtaardig, beetje bedaard)
  • organisten(………) pianisten (no comment)
  • zangers (AANWEZIG)!
  • koperblazers (joviaal, easy going)

Wij hadden het vaak goed. Wellicht is deze toetsing ook toepasbaar om er achter te komen of iemand wel of geen Rachmaninov type is ☺.
Ik was overigens dol op mijn pianodocent, dus trek hier absoluut geen conclusies uit!

 

Het kleine kreng


 In 1892 componeerde Rachmaninov zijn Prelude in cis. De prelude maakt deel uit de Cinq Morceaux de Fantasie opus 3. Deze prelude is zo bekend geworden dat alleen de toevoeging cis volstaat.
Rachmaninov was pas 19 jaar toen hij deze componeerde en al snel na de eerste uitvoering werd deze enorm populair.
Rachmaninov moest tijdens zijn leven de prelude zo vaak als toegift spelen, dat er een haat/liefde verhouding ontstond met het ‘kleine kreng’ zoals hij de prelude noemde.
De prelude was natuurlijk ook zijn visite kaartje geweest als beginnend componist.

 

Analyse


Er zijn van die stukken met bravoure die jonge pianisten fantastisch vinden om te spelen, de prelude  is er één. Volgens mij appelleert deze helemaal aan de gevoelswereld van de adolescent. De prelude is gecomponeerd in een ABA-vorm en begint met een klokmotief A-Gis-Cis, iets wat we vaker tegen komen bij Rachmaninov. Zeer sterk gespeeld, daarna direct een zeer zachte tegenmelodie in volle akkoorden, afgewisseld met het klokmotief. Zo gaat het door, zwanger van wat er nog gaat komen. Dan volgt het B gedeelte, dit klinkt enorm virtuoos maar is goed te doen voor een pianoleerling met talent. De enorm spannende opbouw (op de vlucht) mondt uit in een culminating-point zoals Rachmaninov dit noemde, van akkoorden in triolen zeer sterk gespeeld, daarna komen we weer terug  in het klokmotief van het A gedeelte, maar nu enorm sterk gespeeld. Vervolgens brengt de muziek ons beetje bij beetje weer terug in rustiger vaarwater.
Er wordt weleens beweerd dat Rachmaninov de prelude heeft gecomponeerd na een droom waarin hij zichzelf zag liggen in een doodskist….

 

Hit


Alle ingrediënten voor een hit zijn aanwezig. De ABA vorm maakt het overzichtelijk. Enorme dynamische verschillen, een suspense melodie, toegankelijk, een virtuoos gedeelte met een enorme climax. En niet eens ontzettend moeilijk om te spelen.
Rachmaninov kende als briljante 19 jarige pianist en componist al alle mogelijkheden van de piano!  Later componeerde hij de preludes opus 23 en opus 32 in alle toonsoorten. Net als Bach en Chopin dat hebben gedaan.

 

Op het filmpje is een fragment te zien van de prelude in cis opus 3 no 2 gespeeld door mijn piano leerling Thijmen Dorst (16) op de einduitvoering van Triade (waaraan ik als pianodocent verbonden ben) in theater de Kampagne.

 

Voor wie verder wil luisteren: aanraders op Spotify.

  • Rachmaninov plays Rachmaninov. De pianoconcerten en solowerken
  • Svjatoslav Richter plays Rachmaninov. Preludes en Etudes-Tableaux
  • Marietta Petkova Rachmaninov. The complete preludes
  • Nikolai Lugansky Rachmaninov. 24 Preludes

 

Verlos ons van de metronoom!

Verlos ons van de metronoom!

by | sep 9, 2022 | Blog, hulp instrumenten, Klassieke muziek, Leerlingen, pianisten

Wat zie je als je naar dit schilderij kijkt van Henri Matisse?
Wanneer je slechts vluchtig kijkt, zie je een jongetje achter een vleugel.
Misschien herken je de hand van Matisse in het schilderij.

De Fauvisten

Toen de kunstcriticus Louis Vauxcelles in 1905 de tentoonstelling in de Salon d ‘Automne in Parijs bezocht, waar schilders als Henri Matisse, Maurice de Vlaminck en Raoul Dufy exposeerden, was hij van deze schilders niet gecharmeerd. Hij zag met lede ogen aan hoe een beeldhouwwerk dat hem sterk aan Donatello deed denken omringd werd door schreeuwende schilderijen. Hij was zo ontzet dat hij het een Cage aux Fauves noemde, een kooi met wilde dieren. Door deze uitspraak werden deze schilders later de Fauvisten genoemd. De Fauvisten groeiden desondanks de kritiek van Louis Vauxcelles in populariteit, net als alle grote kunstenaars die eerst op weerstand stuitten – ik noem Van Gogh, Rothko en zo’n beetje alle Impressionisten. Alle grote kunstenaars zijn vernieuwers en daarmee visionair, vandaar dat zij het publiek en de kunstcriticus nogal eens in verwarring achterlaten…

Henri Matisse De Pianoles

In 1916 schilderde Henri Matisse De Pianoles in een voor zijn doen somber kleurpalet en in een sterk geometrische stijl. Op het schilderij zien wij zijn zoontje Pierre dat model stond, hij is aan het piano studeren. Zo te zien geeft het hem niet veel plezier. De pianodocent kijkt afstandelijk toe, of is zij  slechts in Pierre’s verbeelding aanwezig? Suggereert Matisse hier een gevoel? Pierre voelt haar ogen op hem gericht, of ze nu wel of niet fysiek aanwezig is. Erg ontspannen is het allemaal niet. Als ik kijk naar de sensuele vormen van het beeld die linksonder te zien zijn geven deze een heel ander gevoel weer. Namelijk die van vrijheid en creativiteit. Maar dit beeld is zo klein en weggemoffeld geschilderd, dat het lijkt of Matisse daarmee wil aangeven dat deze nog niet binnen het bereik van Pierre liggen. De schaduw van de metronoom die op de vleugel staat valt over Pierre’s gezicht en het grote gifgroene vlak links op het schilderij heeft ook de vorm van een metronoom.

De meedogenloze tik

Ik begrijp Pierre’s sombere blik, hij hekelt de metronoom – een apparaatje dat met een constante tik de tel aangeeft, uitgevonden door Johann Nepomuk Maelzel ( 1772-1838). Zelf gebruik ik nooit, het is in mijn ogen een totaal overbodige uitvinding. Wanneer een leerling geen maat kan houden lukt het al helemaal niet met dit meedogenloos streng tikkende apparaat, een apparaat dat het volstrekt onmogelijk maakt te fraseren, te ademen. Bij gebruik zie, hoor en ruik je de frustratie bij leerlingen toenemen. Bovendien is het strikt in de maat spelen misschien leuk voor de fanfare, maar voor het ontwikkelen van muzikaal spel een gruwel! Ook zou het apparaat gebruikt kunnen worden om in het exacte tempo te spelen. Hmmm…. exact tempo, bestaat zoiets? Is dit niet afhankelijk van stemming, temperament, gevoel en pianistische vaardigheden?

Ik zou Pierre zo graag postuum willen verlossen van de schaduw van de metronoom op zijn gezichtje, ik weet zeker dat dit zijn vreugde in het pianospelen zou vergroten. Het schilderij zou dan waarschijnlijk niet geschilderd zijn. Want wat is Matisse in dit schilderij zonder metronoom?


Karin van Buijtene

9 september 2022