Het Piano Bulletin is een tijdschrift van Epta Nederland, speciaal voor pianisten en pianodocenten onder hoofdredactie van Christo Lelie. In het Bulletin lees je over pianospelen en pianoles in de allerbreedste zin van het woord. In elk nummer vind je een uitgebreid interview met een bekende Nederlandse of internationale pianist.
Ik heb onlangs hiervoor een artikel mogen schrijven. Het is een pleidooi voor meer Klassieke Muziek!
Lees het gerust door…
Brahms en de kleur donkerrood van een volrijpe Bordeaux met heel veel flavours en een intense afdronk gaan voor mij hand in hand.
Ik vind zijn muziek geweldig, hij staat in mijn top vijf van favoriete componisten! Bovendien deel ik met Brahms en Tsjaikovski mijn geboortedatum, zeven mei, ik verkeer in goed gezelschap.
Johannes Brahms (1833 1897) is geboren in Hamburg en zette al gauw zijn zinnen op de piano, alhoewel zijn vader hem graag een orkestinstrument had horen spelen.
Brahms deed zijn eigen zin en dat waardeer ik zeer. Hij ging op pianoles en speelde als dertienjarige al dansmuziek in de kroegen van Hamburg. Hij kon op die manier een beetje geld verdienen en het gezin ondersteunen.
Hij bleef pianolessen volgen maar ging ook al gauw componeren. In 1851 componeerde hij zijn Scherzo opus 4 en begon hij aan zijn pianosonates.
Hij werd een uitstekend pianist en via zijn contacten met andere musici, met name Joseph Joachim, durfde hij het aan om in 1853 aan te kloppen op de deur van de Schumanns in Düsseldorf met onder zijn arm zijn composities.
Hij speelde zijn Scherzo en pianosonates voor aan de Schumanns. Robert was een gerenommeerde componist en Clara de bekendste concertpianiste van Europa in haar tijd.
Robert en Clara waren direct verrukt van de jonge, levenslustige en knappe Brahms en zijn muziek.
Schumann schrijft direct een artikel in de Neue Zeitschrift für Musik waarin hij zo’n beetje Brahms de hemel in prijst.
Brahms is vereerd maar voelt hierdoor ook de druk op zijn schouders rusten.
Er ontstaat een hechte vriendschap tussen de drie.
Wanneer Schumann na een zelfmoordpoging moet worden opgenomen in een kliniek in Endenich, zoekt Brahms hem verschillende keren op.
Ook helpt hij Clara met het runnen van het kinderrijke gezin en geeft hij Clara’ s leerlingen pianoles wanneer zij het even niet trekt.
Wij mogen wel zeggen dat er een intense band ontstaat tussen Brahms en Clara. Hij schrijft haar op vijftien december 1854:’’ Ik zou bij God willen dat ik vandaag, in plaats van in deze brief te schrijven, bij je kon zijn om met mijn eigen mond te zeggen dat ik sterf van liefde voor je. Tranen beletten mij meer te zeggen’’. Zij heeft ongetwijfeld ook aantrekkingskracht gevoeld voor de veertien jaar jongere enthousiaste man, maar moedigde de liefde niet aan, bang voor geroddel en bovendien was zij Robert gewidmet.
Met Robert gaat het ondertussen steeds slechter en hij overlijdt in 1856. Beide zijn intens verdrietig, de weg is vrij, maar meer dan een vriendschap laat in ieder geval Clara niet toe. Brahms is ontredderd. Clara zal altijd zijn grote liefde blijven, hij zal zijn hart nooit meer echt open kunnen stellen voor een andere vrouw. Hoe romantisch is dit? Dat doen we nu toch echt anders! En dan Clara …Zij schrijft als zij de werken van Brahms speelt:’’ Vele anderen zullen het misschien beter begrijpen en er over spreken, maar niemand voelt het beter dan ik, mijn diepste en tederste vezels vibreren bij zijn muziek’’. Een leven lang vriendschap en vele brieven over en weer, deze brieven zijn gebundeld en van noten voorzien door Joop van Velzen.
Dit alles hoor ik terug in de muziek van Brahms. De melancholie, tederheid en warmte en vooral in zijn vroege werken de uitbundigheid. (luister bijvoorbeeld naar het Scherzo uit zijn derde pianosonate, in mijn workshop pianomuziek Van Bach tot Einaudi ga ik dieper in op de pianowerken van Brahms). Bij een onvervulde liefde blijft er altijd het verlangen. Is ook de dood van Euredice niet onomkeerbaar, juist om het heimelijke verlangen van Orpheus te vergroten en haar zo mooier te kunnen maken en in zijn muziek te kunnen bezingen en vereeuwigen? Brahms schreef zijn zes pianowerken opus 118 voor Clara. In Het tweede stuk genaamd Andante Teneramente horen we Orpheus zingen!
De A majeur toonsoort zou je in dit tedere melancholische stuk misschien niet verwachten.
Brahms heeft er geen moeite mee direct de sfeer te schetsen van een terugkijken op iets teders, iets wat was, of niet helemaal was, niet meer is of nog steeds is?
Het stuk is gecomponeerd in een ABA vorm. In het prachtige B gedeelte moduleert het naar fis mineur.
Hier horen wij een melodie in de rechterhand met een tegenmelodie in de linkerhand. Dan volgt in een langzamer tempo een koraal, waarna het B gedeelte terugkeert, maar nu gepassioneerder naar de climax.
Daarna keert het A gedeelte weer terug. Dit prachtige stuk kun je binnenkort live horen op mijn huisconcert.
Qui moi j’aime Brahms!
De Russische componist en pianist Sergei Rachmaninov (1873 – 1943) leefde in de tijd van vernieuwende componisten als Stravinsky, Bartok en Debussy.
Desondanks bleef Rachmaninov altijd een laat Romanticus. Hij werd beïnvloed door Chopin, Liszt en Tsjaikovski.
Niet iedereen houdt van zijn muziek. Er zijn mensen die zijn muziek opgeklopt vinden, met te veel noten en te sentimenteel.
De Muziekencyclopedie XYZ der muziek schrijft:
Helaas lijden zelfs enige van zijn beste werken aan een zekere leegte, die dan door veel noten bedekt moet worden!
Ik ben het absoluut niet eens met deze bewering. Wanneer je je verdiept in zijn muziek merk je dat iedere noot er toe doet en betekenis heeft. Zelf heb ik als puber al zijn eerste, tweede en derde pianoconcert grijsgedraaid, en zijn preludes, gespeeld door de pianist Svjatoslav Richter, verslonden. Later op het conservatorium had ik een pianodocent wiens voorkeur sterk bij de Klassieken als Mozart, Beethoven en Schubert lag. Helaas lag zijn interesse niet zo bij Rachmaninov. Tijdens mijn studie heb ik slechts één etude gestudeerd: opus 33 No 7. Dit ‘gemis’ ben ik nu aan het inhalen!
Tijdens mijn pianostudie aan Codarts Rotterdam zat ik regelmatig met vrienden (rokend en sherry drinkend, daarna nog studeren) in oude leunstoelen voor de kantine.
Wij observeerden medestudenten. Kleding, houding, uitstraling en type werden getoetst en aan de hand daarvan werd bepaald welk instrument zij volgens ons bespeelden.
Wij hadden het vaak goed. Wellicht is deze toetsing ook toepasbaar om er achter te komen of iemand wel of geen Rachmaninov type is ☺.
Ik was overigens dol op mijn pianodocent, dus trek hier absoluut geen conclusies uit!
In 1892 componeerde Rachmaninov zijn Prelude in cis. De prelude maakt deel uit de Cinq Morceaux de Fantasie opus 3. Deze prelude is zo bekend geworden dat alleen de toevoeging cis volstaat.
Rachmaninov was pas 19 jaar toen hij deze componeerde en al snel na de eerste uitvoering werd deze enorm populair.
Rachmaninov moest tijdens zijn leven de prelude zo vaak als toegift spelen, dat er een haat/liefde verhouding ontstond met het ‘kleine kreng’ zoals hij de prelude noemde.
De prelude was natuurlijk ook zijn visite kaartje geweest als beginnend componist.
Er zijn van die stukken met bravoure die jonge pianisten fantastisch vinden om te spelen, de prelude is er één. Volgens mij appelleert deze helemaal aan de gevoelswereld van de adolescent. De prelude is gecomponeerd in een ABA-vorm en begint met een klokmotief A-Gis-Cis, iets wat we vaker tegen komen bij Rachmaninov. Zeer sterk gespeeld, daarna direct een zeer zachte tegenmelodie in volle akkoorden, afgewisseld met het klokmotief. Zo gaat het door, zwanger van wat er nog gaat komen. Dan volgt het B gedeelte, dit klinkt enorm virtuoos maar is goed te doen voor een pianoleerling met talent. De enorm spannende opbouw (op de vlucht) mondt uit in een culminating-point zoals Rachmaninov dit noemde, van akkoorden in triolen zeer sterk gespeeld, daarna komen we weer terug in het klokmotief van het A gedeelte, maar nu enorm sterk gespeeld. Vervolgens brengt de muziek ons beetje bij beetje weer terug in rustiger vaarwater.
Er wordt weleens beweerd dat Rachmaninov de prelude heeft gecomponeerd na een droom waarin hij zichzelf zag liggen in een doodskist….
Alle ingrediënten voor een hit zijn aanwezig. De ABA vorm maakt het overzichtelijk. Enorme dynamische verschillen, een suspense melodie, toegankelijk, een virtuoos gedeelte met een enorme climax. En niet eens ontzettend moeilijk om te spelen.
Rachmaninov kende als briljante 19 jarige pianist en componist al alle mogelijkheden van de piano! Later componeerde hij de preludes opus 23 en opus 32 in alle toonsoorten. Net als Bach en Chopin dat hebben gedaan.
Wat zie je als je naar dit schilderij kijkt van Henri Matisse?
Wanneer je slechts vluchtig kijkt, zie je een jongetje achter een vleugel.
Misschien herken je de hand van Matisse in het schilderij.
Toen de kunstcriticus Louis Vauxcelles in 1905 de tentoonstelling in de Salon d ‘Automne in Parijs bezocht, waar schilders als Henri Matisse, Maurice de Vlaminck en Raoul Dufy exposeerden, was hij van deze schilders niet gecharmeerd. Hij zag met lede ogen aan hoe een beeldhouwwerk dat hem sterk aan Donatello deed denken omringd werd door schreeuwende schilderijen. Hij was zo ontzet dat hij het een Cage aux Fauves noemde, een kooi met wilde dieren. Door deze uitspraak werden deze schilders later de Fauvisten genoemd. De Fauvisten groeiden desondanks de kritiek van Louis Vauxcelles in populariteit, net als alle grote kunstenaars die eerst op weerstand stuitten – ik noem Van Gogh, Rothko en zo’n beetje alle Impressionisten. Alle grote kunstenaars zijn vernieuwers en daarmee visionair, vandaar dat zij het publiek en de kunstcriticus nogal eens in verwarring achterlaten…
In 1916 schilderde Henri Matisse De Pianoles in een voor zijn doen somber kleurpalet en in een sterk geometrische stijl. Op het schilderij zien wij zijn zoontje Pierre dat model stond, hij is aan het piano studeren. Zo te zien geeft het hem niet veel plezier. De pianodocent kijkt afstandelijk toe, of is zij slechts in Pierre’s verbeelding aanwezig? Suggereert Matisse hier een gevoel? Pierre voelt haar ogen op hem gericht, of ze nu wel of niet fysiek aanwezig is. Erg ontspannen is het allemaal niet. Als ik kijk naar de sensuele vormen van het beeld die linksonder te zien zijn geven deze een heel ander gevoel weer. Namelijk die van vrijheid en creativiteit. Maar dit beeld is zo klein en weggemoffeld geschilderd, dat het lijkt of Matisse daarmee wil aangeven dat deze nog niet binnen het bereik van Pierre liggen. De schaduw van de metronoom die op de vleugel staat valt over Pierre’s gezicht en het grote gifgroene vlak links op het schilderij heeft ook de vorm van een metronoom.
Ik begrijp Pierre’s sombere blik, hij hekelt de metronoom – een apparaatje dat met een constante tik de tel aangeeft, uitgevonden door Johann Nepomuk Maelzel ( 1772-1838). Zelf gebruik ik nooit, het is in mijn ogen een totaal overbodige uitvinding. Wanneer een leerling geen maat kan houden lukt het al helemaal niet met dit meedogenloos streng tikkende apparaat, een apparaat dat het volstrekt onmogelijk maakt te fraseren, te ademen. Bij gebruik zie, hoor en ruik je de frustratie bij leerlingen toenemen. Bovendien is het strikt in de maat spelen misschien leuk voor de fanfare, maar voor het ontwikkelen van muzikaal spel een gruwel! Ook zou het apparaat gebruikt kunnen worden om in het exacte tempo te spelen. Hmmm…. exact tempo, bestaat zoiets? Is dit niet afhankelijk van stemming, temperament, gevoel en pianistische vaardigheden?
Ik zou Pierre zo graag postuum willen verlossen van de schaduw van de metronoom op zijn gezichtje, ik weet zeker dat dit zijn vreugde in het pianospelen zou vergroten. Het schilderij zou dan waarschijnlijk niet geschilderd zijn. Want wat is Matisse in dit schilderij zonder metronoom?
Karin van Buijtene
9 september 2022
Recente reacties